بررسی علمی توسط: دکتر محمد آلی (دکترای فیزیولوژی ورزشی)
تاثیر ژنتیک بر عملکرد دوندهها چقدر اهمیت دارد؟ آیا ژنتیک واقعا عامل مهمی در موفقیت دوندهها است؟ چه چیزی عملکرد دوندهها را تعیین میکند؟ محدودیت عملکرد ورزشی انسانها چیست؟ زمانی بود که هیچ کس فکر نمیکرد، یک انسان بتواند 1 مایل (1.6 کیلومتر = 4 دور پیست 400 متری) را در 4 دقیقه بدود، اما در سال 1954، “راجر بانیستر” توانست این کار را انجام دهد و از آن روز تا به امروز، چندین هزار نفر این کار را انجام دادهاند. امروزه، هزاران دونده، التراماراتن (دوهای بیشتر از 42 کیلومتر که معمولا 50 کیلومتر به بالا هستند)، سهگانه ایرون من(مرد آهنین)، و مسابقات 24 ساعته را تمام میکنند. رکوردهای دوندهها در این چند سال گذشته مرتبا دستخوش تغییرات شده است. سوال این است که آیا واقعا محدودیتی وجود دارد؟
چه عواملی عملکرد ورزشی انسانها را محدود میکنند؟ بسیاری از فیزیولوژیستها بر عواملی مانند: تغذیه، انگیزه، محیطزیست و امکانات (کفشهای دو، ….) اتفاق نظر دارند که می تواند تاثیر مثبتی بر روی عملکرد ورزشی ورزشکارها بگذارد. اما بعد از اینکه تمامی عوامل بالا را داشتید، بسیاری از فیزیولوژیستها معتقدند که محدودیتهای عملکرد ورزشی ممکن است به ژنتیک ما مرتبط باشد – به ویژه ژنهایی که استقامت قلبی-عروقی و نوع فیبر عضلانی ما را تعیین میکنند.
تاثیر ژنتیک بر عملکرد دوندهها
ژنتیک در بسیاری از موارد مانند پتانسیل برتری در دویدن به ما شکل میدهد. تمرین، رژیم غذایی و دیگر عوامل، نقش مهمی را در پتانسیل ورزشی ما ایفا می کنند، اما ژن های ما شاید باعث محدودیت عملکرد ورزشیمان شوند. اگر از نظر ژنتیکی، پتانسیل یک ورزشکار مسابقهای را داشته باشید، اما اگر سبک زندگی ناسالم با پرخوری و بدون ورزشی داشته باشید، به این پتانسیل نخواهید رسید. از طرفی دیگر، یک شخص دیگر با محدودیت ژنتیکی می تواند با روشهایی این محدودیت را جبران کند.
ژنتیک تاثیر بزرگیبر روی قدرت، اندازه عضلانی و ترکیب بدنی فیبرهای عضله(تند یا کند انقباض)،آستانه لاکتات بی هوازی، ظرفیت ششها، انعطافپذیری و استقامت دارد.
بزرگترین محدودیت استقامتی دوندهها، ظرفیت قلبی یا توانایی قلب برای رساندن اکسیژن کافی (با جریان خون) به ماهیچه های اسکلتی در حال فعالیت است. این نیز تا حد زیادی توسط ژنتیک تعیین می شود.
محدودیت دیگری که برای ورزشکاران استقامتی وجود دارد، توانایی بافتهای ماهیچه برای استفاده موثر از اکسیژن و درست کردن ATP (آدنوزین تری فسفات) سوختی که به انقباض و حرکت ماهیچه ها کمک می کند، است. بهرهوری این فرآیند با VO2max (حداکثر اکسیژن مصرفی) اندازه گیری می شود.
ژنتیک چگونه بر پاسخ دونده به تمرین تاثیر می گذارد
ژنهای شما همچنین ممکن است که واکنشهایتان را نسبت به تمرین، رژیم غذایی و دیگر فاکتورهای خارجی نیز تعیین کنند.
تحقیقات بر روی دوندههای استقامتی هوازی نشان داده است که بعضی از دوندهها نسبت به دیگر افراد، بیشتر به تمرینات واکنش نشان میدهند. بنابراین حتی اگر پتانسیل ژنتیکی پایینی برای استقامت داشته باشید، شاید نسبت به تمرینات واکنش بهتری نشان داده و حتی پتانسیل بهتری نسبت به کسی که ذاتا از نظر ژنتیکی با استعداد است، نشان دهید.
تمرینات همچنین بهرهوری قلبی را افزایش می دهند، اما میزان این افزایش به ژنتیک بستگی دارد. دوندههای با استعداد ژنتیکی واکنش بسیار بهتری به تمرینات داشته و تعداد زیادی میتوکندری (کارخانه تولید انرژی سلول های ماهیچه) میتوانند در ماهیچههایشان تولید کنند.( میتوکندری ATP را تولید می کند، بنابراین هرچه تعداد آنها بیشتر باشد، کارآمدی و بهرهوری شخص و عضلاتش بیشتر شده و می تواند انرژی بیشتری هنگام فعالیت و ورزش در دسترس ماهیچه قرار داده و در نتیجه ماهیچه دیرتر خسته شود)
دیگر عوامل موثر در توانایی ورزشی دوندهها
به نظر می رسد ژنتیک تاثیر کمتری بر روی خصوصیاتی مانند: تعادل،چابکی، زمان واکنش و دقت دارد. بسیاری از این مهارت ها فقط با تمرینات مناسب می توانند بهبود پیدا کنند.
تغذیه ورزشی
رژیم غذایی دوندهو برنامه تغذیهای وی، تاثیر بزرگی بر روی عملکرد ورزشی او می گذارند. بهترین جایی که می توان تاثیر تغذیه را بر عملکرد ورزشی ورزشکار مشاهده کرد، رویداد ماراتن است که در آن دونده های زیادی با ” برخورد به دیوار” روبرو می شوند. اصطلاح برخورد با دیوار برای زمانی است که ذخایر گلیکوژنی ماهیچه های دونده تمام شده و بابی آبی ترکیب می شود. ورزشکاران می توانند با تمرین دادن بدنشان به سوزاندن چربی وقتی که ذخیره گلیکوژنی در ماهیچه ها تمام شد، از این مورد پرهیز کنند، و طی ورزش نیز با تغذیه مناسب، انرژی موردنیاز ماهیچه ها را در دسترس آنها قرار دهند.
تمرینات مهارت های ذهنی
تمرینات مهارتهای ذهنی مانند تصویرسازی، تجسم و یادگیری تکنیک هایی برای مقابله با اضطراب ورزشی مهارتهایی هستند که هر ورزشکاری می تواند با تمرین یاد بگیرد و هیچ پایه و اساس ژنتیکی نیز ندارند.
این تکنیک ها، همراه با یادگیری تاکتیک ها و استراتژی های ورزش، استفاده از وسایل درست و پرهیز از مصدومیت،همه عوامل مهمی در موفقیت ورزشی هستند که ارتباط بسیار کمی با ژنتیک دارند.
اگرچه بسیاری از ورزشکاران نخبه برای شرایط ورزشی و برنامه تمرینی عالی شان، از ژنتیک مناسبی بهره می برند، اما ورزشکاران تفریحی نیز می توانند توانایی هایشان را با شرایط مناسب ورزشی مانند تغذیه مناسب، نگرش مثبت ذهنی و تمرینات منظم، بهبود ببخشند.
حرف آخر
به طور کلی ژنتیک نقش مهمی در تواناییهای دوندهها ایفا میکند. برای مثال دو دونده استقامت را تصور کنید، یکی از این دونده ها، چندین نسل است که می دوند و از نظر ژنتیکی، توانایی قلبی عروقی بالایی دارند. اما دونده دوم، با اینکه از نظر ژنتیکی از این امتیاز بهرهمند نیست، با تمرینات منظم، و تغذیه مناسب و ذهنیت مثبت و انگیره می تواند به سطح بالایی از توانایی هایش برسد و در رقابت با دونده اول که فقط از نظر ژنتیکی به دونده دوم برتری دارد، بدون اینکه تمرینات منظم و باقی عوامل را داشته باشد، برنده شود.
اما اگر این دو دونده هر دو از تمرینات منظم، تغذیه مناسب، انگیزه و ذهنیت قوی برخوردار باشند، دوندهای اول که ژنتیکی، از نظر استقامتی بهتر است، میتواند برنده رقابت با دونده دوم باشد.
